Zespół PANDAS to poinfekcyjne, ostre zaburzenie neuropsychiatryczne u dzieci często przypominające objawami autyzm. PANDAS jest skutkiem choroby wywołanej przez paciorkowce grupy A – anginy ropnej, czyli ostrego, bakteryjnego zapalenie gardła.
Na skutek bakteryjnego zakażenia gardła – układ odpornościowy dziecka wytwarza cząsteczki (przeciwciała), które mają zwalczyć patogen. Niestety, przeciwciała atakują nie tylko bakterie, lecz również komórki mózgu!
PANDAS u dzieci można podejrzewać, jeżeli natręctwa lub tiki pojawią się nagle lub gwałtownie nasilą się objawy, które rodzice zauważyli u dziecka wcześniej. I bardzo ważne – wystąpienie tych objawów jest poprzedzone anginą ropną, czyli infekcją gardła wywołaną przez paciorkowce grupy A.
Czym jest PANDAS?
Skrót PANDAS oznacza autoimmunologiczne zaburzenia neuropsychiatryczne u dzieci, które są efektem zakażenia paciorkowcami (streptokoki). Pojawienie się PANDAS nieodłącznie związane jest z wcześniejszą infekcją gardła przez paciorkowce (angina).
Mimikra molekularna – bakteria podobna do komórek mózgu?
W trakcie zakażenia paciorkowcem grupy A organizm zaczyna produkować przeciwciała, czyli elementy mające za zadanie rozpoznać i zniszczyć bakterie. Jest to naturalny mechanizm odpornościowy.
Antygeny, czyli białka obecne na błonie komórkowej paciorkowca mają podobną budowę molekularną do komórek mózgu. Podobieństwo antygenów bakteryjnych i „naszych” ludzkich – powoduje, że przeciwciała atakują nie tylko bakterie, ale również własne neurony w obszarze jąder podstawnych mózgu. Mózg jest nadrzędnym organem odpowiadającym za emocje, ruch i zachowanie – dlatego właśnie objawy PANDAS dotyczą tych trzech obszarów zdrowia.
Jakie zachowanie dziecka powinno wzbudzać niepokój?
Nagła i gwałtowna zmiana zachowania, to najczęściej obserwowany objaw. Zdrowe dzieci nagle zaczynają być nadpobudliwe, agresywne, niespokojne, kapryśne, rozdrażnione, mają tiki nerwowe.
Często u dzieci pojawiają się napady lęku. W pierwszej kolejności symptomy są najczęściej przypisywane jako skutek stresu. Bardzo często również najmłodsze dzieci są diagnozowane jako autystyczne, ponieważ część objawów PANDAS imituje objawy ze spektrum autyzmu.
Po zakażeniu paciorkowcem u dziecka mogą wystąpić:
Tiki, czyli szybkie, mimowolne ruchy proste (potrząsanie głową, marszczenie czoła, odruchy ramion, mruganiem, pokazywanie języka) lub złożone (mogące przypominać podskoki, kopanie, naprzemienne ruchy rękami lub nogami).
Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, zwane również nerwicą natręctw. Są to niekontrolowane, non stop powracające myśli i obsesje oraz zachowania (kompulsje). Dziecko angażuje się w powtarzalne zachowania. Przykładem takich zachowań mogą być chorobliwa obawa przed zarazkami, konieczność ciągłego mycia rąk, potrzeba układania rzeczy w określony sposób.
Na jakiej podstawie ocenia się, czy dziecko spełnia kryteria PANDAS?
Głównymi kryteriami są objawy kliniczne oraz związek czasowy pomiędzy anginą paciorkowcową, a ostrym i nagłym pojawieniem się objawów neuropsychiatrycznych (tików/natręctw).
Na PANDAS wskazują:
1. Obecność tików lub/i zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych (natręctw)
2. Początek choroby w dzieciństwie (najczęściej od 3 roku życia do okresu dojrzewania)
3. Ostry początek lub nagłe zaostrzenie się objawów (nagłe pojawienie się objawów, często zauważane przez rodziców lub znaczące nasilenie się objawów, które występowały wcześniej)
4. Udowodniony i wyraźny związek czasowy z infekcją gardła wywołaną przez paciorkowce grupy A (pozytywne wyniki posiewu z gardła / szybkich testów Strep A / wzrost miana przeciwciał przeciwpaciorkowcowych – badanie ASO)
5. Objawy neurologiczne (nadruchliwość, ruchy przypominające pląsawicę). U dzieci mogą występować również zmiany nastroju, kłopoty ze snem czy lęki.
Jak leczy się dzieci z PANDAS?
Zalecenia terapeutyczne obejmują:
1. Leczenie i profilaktykę infekcji paciorkowcami S.pyogenes. Ważne jest, aby zakażenie było potwierdzone wynikiem badania mikrobiologicznego wymazu z gardła. W tym wypadku zalecenia dotyczące leczenia są takie same, jak w przypadku potwierdzonej anginy paciorkowcowej i obejmują antybiotykoterapię (najczęściej lekiem z wyboru jest penicylina fenoksymetylowa)
2. Leczenie zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych za pomocą leków z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny
3. Terapię poznawczo-behawioralna u psychiatry dziecięcego
4. Leczenie przeciwzapalne z użyciem terapii immunomodulacyjnych i przeciwzapalnych -obejmujących podanie niesterydowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), sterydów, Immunoglobulin IgG
5. Plazmaferezę – jedna z metod leczenia ostrej fazy schorzeń o podłożu immunizacyjnym, polegająca na rozdzieleniu krwi na elementy morfotyczne oraz osocze, oczyszczeniu i reinfuzji
Najważniejszym sposobem zapobiegania PANDAS oraz innym powikłaniom anginy paciorkowcowej jest skuteczna antybiotykoterapia. Szybkie rozpoznanie infekcji Streptococcus pyogenes (paciorkowce grupy A) jest kluczowe.
WIĘCEJ: jak szybko rozpoznać anginę paciorkowcową w domu?
Autor: mgr inż. Monika Byrska
Biotechnolog, diagnosta laboratoryjny. Studia ukończyła na Śląskim Uniwersytecie Medycznym oraz Politechnice Śląskiej. Posiada doświadczenie w dziedzinie medycyny laboratoryjnej z zakresu immunologii i autoagresji. Współautor działu Diagnostyka w magazynie farmaceutycznym „LEK W POLSCE”. Autor treści i artykułów eksperckich w PoradnikGemini.pl, Apteline.pl. Prelegent na kursach specjalizacyjnych dla farmaceutów na Uniwersytecie Medycznym w Łodzi.
Bibliografia: